Vandaag 4 januari vieren we het feest van de patrones van Gent: de heilige Veerle. Ze wordt aanroepen ter bescherming van kleine huisdieren en voor het behoud van de huiselijke vrede.
De heilige Veerle aan het Sint-Veerleplein in Gent.
Veerle: een getrouwde maagd
Over Veerle wordt er veel verteld, en weinig is zeker. Over haar leven zijn er maar liefst drie vitae – dit zijn biografieën over een heilige – geschreven. De oudste situeren we rond 1073, een tweede voegt 11de-eeuwse verhalen toe op deze eerste en een derde is eigenlijk slechts een samenvatting van de tweede vita.
Haar biografen laten ons slechts een aantal algemene gegevens na over Veerle – ofte Pharaïldis zoals ze in 650 in het Latijn gedoopt wordt. Veerle is een zeer vroom meisje dat de gelofte van maagdelijkheid aflegt. Ondanks deze gelofte wordt ze door haar vader Diederik – een Merovingische graaf – uitgehuwelijkt aan een zekere Guido. Haar voornemen om maagd te blijven blijft ze koppig doorzetten: de nachten brengt ze liever in de kerk door dan in het huwelijksbed. Dit drijft Guido tot jaloezie en het komt tot echtelijke ruzies. Hun huwelijk wordt een regelrechte ramp. Met Guido gaat het van kwaad naar erger. Na een val van zijn paard wordt hij met gebroken armen, benen en neus naar huis gebracht. Veerle verzorgt hem met liefelijke zorg – ter liefde Gods. Kort daarna sterft Guido. Als weduwe kan Veerle zich helemaal wijden aan een leven van eenvoud, boete en gebed. Haar belofte om maagd te blijven kan ze dus nakomen. Rond 740 sterft ze in Bruay bij Valenciennes.
Al snel doen allerlei verhalen over haar de ronde
Veerle zou bij een rijke vrouw om brood gebedeld hebben. Maar de vrekkige vrouw zei: “Ik heb echt geen brood in huis. Als het wel zo was, dan mogen ze voor mijn part ter plekke in stenen veranderen.” En dat gebeurde. Volgens het verhaal is die vrouw in armoede gestorven, omdat bij haar het brood in stenen bleef veranderen. Daarom werd in de koorkapel van de Sint-Niklaaskerk op 4 januari een tafeltje met twee stenen broden getoond. Deze broden behoren nog altijd tot de kerkschatten van deze kerk. Tot 1542 bevonden ze zich in de kerk van Sint-Veerle aan het Sint-Veerleplein.
Deze legende is terug te voeren tot een gelijkaardig mirakel dat in 1300 plaatsvindt in Steenokkerzeel. Een vrouw vraagt een brood aan haar buurvrouw. Zij weigert en zegt dat ze er geen heeft. Na aandringen van de eerste zegt ze: “Dat God en de heilige Veerle mijn brood in stenen veranderen indien ik er wel heb”, waarop de broden in haar mand veranderen in stenen. Het wonder wordt bevestigd door een verklaring afgelegd in 1342, ondertekend door vijf plaatselijke priesters, het zegel van de aartsbisschop van Cambrai en de deken van Sint-Goedele in Brussel. De stenen broden worden vandaag in de kerk van Steenokkerzeel bewaard, na de sloop van de kapel van Geetbroek in de vroege jaren 1990.
Veerle wordt ook afgebeeld met een gans. Eens treft ze op een veld met tarwekorrels een hele roedel ganzen aan. Vol zorg laat Veerle ze in haar schuur overwinteren. Toen zij op een dag naar de kerk is, komt een boer een gans stelen en eet die samen met zijn vrienden smakelijk op. Teruggekomen ontdekt Veerle het gemis. Ze laat de restanten verzamelen, legt de botjes en veertjes bijeen en er wonder boven wonder: de levende gans staat recht en vliegt weg. Mogelijk maakt deze gans als metafoor allusie op de stad of inwoners van Gent (Latijn: Gandis).
Translatio van haar relikwieën naar Gent
De Annales S. Bavones schrijft in de 14de Eeuw: “Toen Egilfried, abt van de Sint-Baafsabdij, in het jaar 754 uit Rome terugkeerde, bracht hij, samen met de relikwieën van apostelen en andere heiligen, uit Lotharingen het lichaam mee van de heilige Veerle, een aan God toegewijde maagd, en op 16 november werd het plechtig gedeponeerd in het klooster van Gent”. Volgens diezelfde Annales is Egilfried abt van het jaar 752 tot 762, en gebeurt de translatio van de heilige Veerle naar Gent op 16 november 754.
Na de invallen van de Noormannen in de 9de Eeuw vluchten de monniken met hun hebben en houden naar Noord-Frankrijk, waar ze zeker een halve eeuw verblijven. De abdij is ondertussen volledig verwoest, waardoor teruggekeerde religieuzen ervoor kiezen de relieken onder te brengen in de kapel aan het Gravensteen. In 939 gebeurt de officiële overhandiging. Er ontplooit zich een cultus in een nieuw opgerichte collegiale kerk van Sint-Veerle.
Na de afbraak van deze kerk in de loop van de zeventiende eeuw en de afschaffing van haar kapittel aan het einde van de achttiende eeuw worden haar relieken naar de Sint-Baafskathedraal verplaatst en gaat het bergafwaarts met haar verering …
Bronnen: J. Claes – A. Claes – K. Vince, Sanctus. Meer dan 500 heiligen herkennen. Utrecht/Leuven, Uitgeverij KOK/Davidsfonds, 2009, pp. 85-86 ; S. van der Linden, De heiligen: levens, kalender, attributen, patronaten, iconografie, Amsterdam, Uitgeverij Contact, 1999, pp. 882-883 ; M. H. Voordeckers-Declercq, "Het ontstaan van de S. Veerle cultus te Gent", in: Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 1963 ; https://religieuserfgoed.wordpress.com/2018/01/04/de-stenen-broden-van-sint-veerle/
Comments